Podstawy dyrygowania

PODSTAWY DYRYGOWANIA to przedmiot fakultatywny, przeznaczony dla studentów Wydziału Instrumentalnego i Wydziału Wokalno-Aktorskiego.

Dyrygentura jest dyscypliną wykonawczą /odtwórczą/, gdyż jej adepci podczas praktyki zawodowej posiadają decydujący wpływ na kształt wykonawczy dzieła orkiestrowego, dysponują środkami oddziałującymi na sam tok procesu interpretacyjnego. Obok wiedzy i umiejętności z zakresu dyrygentury, konieczne jest zapoznanie się z zasadami pracy z zespołami orkiestrowymi i chóralnymi.

Głównym celem, osiągalnym w najbardziej sprawdzalnym wymiarze, jest nauczenie studenta podstaw techniki dyrygenckiej oraz przekazanie mu wiedzy teoretycznej i praktycznej dotyczącej porozumienia dyrygenta z zespołem instrumentalnym czy wokalnym.

Ze względu na ograniczony zakres czasowy kursu, niemożliwe jest osiągnięcie profesjonalnej, pełnej sprawności manualnej, która wyraża się poprzez operowanie właściwymi nawykami dyrygenckimi. Dlatego też należy podkreślić, że zajęcia z dyrygowania w przyjętym trybie mają charakter propedeutyczny.

Istotnym elementem wiedzy przekazywanej studentowi jest zaznajamianie go z problematyką wykonawstwa zespołowego, a co za tym idzie - z rolą i zadaniami prowadzącego zespół dyrygenta.

Przygotowanie do wykonywania zadań dyrygenckich obejmuje także zaznajomienie się - w możliwie szerokim zakresie - z literaturą muzyczną przedmiotu - nade wszystko z dziełami reprezentatywnymi dla danego okresu historycznego, a na ich przykładzie – ze specyfiką problematyki odtwórczej.

Proces kształcenia koncentruje się także na stymulowaniu rozwoju intelektualnego, osobowości, wrażliwości i smaku artystycznego studenta.

Dla studentów Wydziału Instrumentalnego czy Wydziału Wokalno-Aktorskiego zetknięcie się ze sztuką wykonawczą z punktu widzenia dyrygenta – poszerza ogólną wiedzę o muzyce, umożliwia zrozumienie roli dyrygenta, pozwala prawidłowo odczytać zapis partyturowy i może rozbudzić nowe zainteresowania.

Dla studentów obu wydziałów, poznanie podstawowych zagadnień związanych z zawodem dyrygenta, staje się niekiedy impulsem do podjęcia studiów w tym zakresie.

Od studentów wymagana jest aktywność podczas zajęć. Dodatkowym wymogiem jest obserwowanie prób i koncertów zespołów chóralnych i orkiestrowych działających na terenie Uczelni.

Wspomagana jest aktywność studentów w zakresie praktykowania z zespołami organizowanymi we własnym zakresie lub współpraca z zespołami już istniejącymi.

Student powinien wykazywać się pasją do samokształcenia umożliwiającego wszechstronny rozwój intelektualny.

• obserwacja prób i koncertów zespołów instrumentalnych działających na terenie Uczelni oraz w szkołach muzycznych różnego stopnia

• Metodyka prowadzenia zespołów instrumentalnych

• Metodyka prowadzenia zespołów chóralnych

• Praktyki orkiestrowe

• Czytanie partytur

materiały nutowe /partytury/ podporządkowane logice wymogów w poszczególnych semestrach, rozpoznawane zgodnie z zasadą stopniowania trudności, z uwzględnieniem indywidualnych możliwości studenta

• utwory z epoki klasycyzmu, np. wybrane divertimenta, serenady na ork. kameralną, symfonie i  uwertury  J. Haydna, W. A. Mozarta, wczesne symfonie L. van Beethovena

• utwory późnoklasyczne i romantyczne, np. wybrane fragmenty symfonii R. Schumanna, F. Schuberta, uwertury K. M. von Webera, G. Rossiniego i F. Elsnera, Tańce węgierskie J. Brahmsa, Tańce słowiańskie B. Smetany

• przykłady sztuki akompaniamentu - koncerty instrumentalne o niższym poziomie trudności, np. J. Haydna, W.A. Mozarta, L.van Beethovena, E. Griega, M. Ravela

• utwory z przełomu XIX i XX wieku /neoklasycyzm, impresjonizm/, np. wybrane partytury symfonii /np. I Symfonia S. Prokofiewa/, suit orkiestrowych, Pawana dla zmarłej infantki - M. Ravela

• utwory chóralne o średnim poziomie trudności, np. ze zbioru Z pieśnią pod red. K. Lasockiego

• utwory wokalno-instrumentalne o niższym poziomie trudności, np. msze lub oratoria J. F. Haendla, J. Haydna, W. A. Mozarta, L. van Beethovena, fragmenty oper S. Moniuszki, G. Rossiniego

• dowolnie wybrane partytury zgodne zarówno z zainteresowaniami i poszukiwaniami własnymi studenta, ale i jego możliwościami

• podręczniki do instrumentoznawstwa,  /np: Andrzej Chodkowski – Instrumenty orkiestry dzisiejszej, PWM Kraków 1956; Curt Sachs – Historia instrumentów muzycznych, PWM Kraków, 1989; Kazimierz Sikorski -  Instrumentoznawstwo, PWM Kraków, 1975; Edward Chodkowski – Rola instrumentów dętych w orkiestrze XX wieku, Zeszyt Naukowy nr 21, AM Katowice 1978;  Adam Carse -  The Orchestra, Londyn, Parrish 1949; Simon Ginzburg – Czto nado znat’ o simfoniczeskom orkiestrie, Leningrad, Muzyka 1968;/

• biografie i auto-biografie wybitnych dyrygentów  /np. F. Endler – Karajan, Felberg SJA, Warszawa 1999, Harvey Sachs – Toscanini, PIW W-wa 1988; B. Pociej – Wodiczko, PWM Kraków 1964; K. Wiłkomirski - Wspomnienia i Wspomnień ciąg dalszy, PWM Kraków,  1971 i 1080; A. Grzejewska – Ten wariat Maksymiuk, Oficyna Wydawnicza ”Twoja Książka”, Białystok 1994; H. Czyż –Nie taki diabeł straszny , Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1979; H. Czyż – Jak z nut, Wydawnictwo „Tryton”, Warszawa 1993; E. Markowska – Jana Krenza pięćdziesiąt lat z batutą, PWM Kraków 1996;/

• monografie poświęcone sztuce dyrygentury /np. H.C. Schonberg – The great conduktors, New York 1967/,  J. Waldorff – Diabły i anioły, PWM Warszawa 1971/, Benjamin Grosbayne – Techniques of modern orchestral conducting, Har-vard, HUP 1956; Hermann Scherchen – Des Dirigierens, leipzig, J.J. Weber 1929, Mainz, Schott 1929; Kirill Kondrašin –Mir diriżera, Leningrad 1976, Muzyka; Gennadij Rożdestvenskij – Diriżerskaja applikatura, Leningrad 1974, Muzyka/

posiada ogólną znajomość literatury muzycznej K_W01 posiada znajomość elementów struktury dzieła muzycznego i modeli formalnych utworów K_W03 posiada wiedzę umożliwiającą docieranie do niezbędnych informacji dotyczących specjalności kompozycji (książki, nagrania, materiały nutowe, Internet), ich analizowanie i interpretowanie we właściwy sposób K_W05 posiada znajomość stylów muzycznych i związanych z nimi technik kompozytorskich K_W08 posiada podstawową wiedzę dotyczącą budowy instrumentów i ich strojenia K_W11

dysponuje umiejętnościami potrzebnymi do tworzenia i realizowania własnych koncepcji artystycznych w zakresie kompozycji K_U01 posiada umiejętność wykorzystywania wiedzy dotyczącej podstawowych kryteriów stylistycznych wykonywanych utworów K_U04 posiada umiejętność odczytania zapisu muzyki XX i XXI wieku K_U05 jest przygotowany do współpracy z innymi muzykami w różnego typu zespołach oraz w ramach innych wspólnych prac i projektów, także o charakterze multidyscyplinarnym K_U06 opanował warsztat techniczny potrzebny do profesjonalnej prezentacji muzycznej K_U07

umie gromadzić, analizować i w świadomy sposób interpretować potrzebne informacje K_K02 realizuje własne koncepcje i działania artystyczne oparte na zróżnicowanej K_K03 posiada umiejętność organizacji pracy własnej i zespołowej w ramach realizacji wspólnych zadań i projektów K_K04

- zaznajomienie z historią dyrygentury w zarysie

- omówienie zagadnień związanych z rolą i zadaniami dyrygenta

- sformułowanie pożądanych cech psycho-fizycznych dyrygenta

- postawa przy dyrygowaniu, pozycje rąk w pionie i poziomie, specyfika funkcji każdej z rąk

- rodzaje ruchów  wraz z analizą /swobodny, prosty, złożony <moment uderzenia i odbicia>, metryczny, przygotowawczy <auftakt>, odbitka

- podstawowe elementy techniki manualnej:

• taktowanie (schematy)

• realizacja motywów metryczno-rytmicznych

• realizacja agogiki

• realizacja dynamiki

• realizacja artykulacji

• ekspresja rąk, wyrazowa funkcja mimiki i „mowy ciała” 

• dyrygowanie bez batuty i z jej zastosowaniem

- omówienie zasad studiowania partytury pod względem treści muzycznej i problemów związanych z techniką dyrygencką

- realizacja /przy współpracy z jednym pianistą-akompaniatorem/ utworów chóralnych lub orkiestrowych (w zależności od upodobań i potrzeb studenta) z epoki wczesnoklasycznej i klasycznej /partytury na orkiestrę kameralną i małą symfoniczną/, np.  Kwartety smyczkowe i Divertimenta na smyczki W.A. Mozarta, wczesne Symfonie J. Haydna.

Rezultatem nauki w pierwszym semestrze powinno być opanowanie wymienionych wyżej elementów techniki manualnej oraz stworzenie podstaw do samodzielnego rozwiązywania niektórych problemów technicznych i artystycznych, związanych z opracowywaniem partytur z zakresu przewidzianego programem ramowym.

Cele nauczania, a przede wszystkim cel główny – realizuje się przez wykłady, omówienia, wskazówki i prezentację elementów techniki manualnej przez pedagoga a także samodzielną pracę studenta prowadzoną wg wskazań. Początkowo podstawowe elementy techniczne ćwiczone są w postaci wprawek z zastosowaniem naśladownictwa. Po opanowaniu niezbędnych podstaw, praca przebiega w oparciu o wybrane utwory orkiestrowe z epoki wczesnoklasycznej. Przystąpienie do dyrygowania utworem poprzedzone jest analizą treści muzycznej, wyrazowej i problemów leżących w obszarze techniki dyrygenckiej.

Warunkiem zaliczenia kursu jest opanowanie założonych zagadnień programowych w stopniu zadowalającym. Sprawdzenie nabytych umiejętności i wiedzy dokonuje się podczas zajęć, a ocena semestralna wynika z oceny sumienności studenta w realizowaniu zadań, stopnia opanowania materiału i - w pewnym stopniu – jest również odbiciem predyspozycji wrodzonych.

- poszerzanie zasobu środków przekazu manualnego, szczególnie niezależności pracy każdej z rąk

- wzbogacanie strony ekspresyjnej przekazu

- praca nad wykształceniem umiejętności różnicowania środków techniki manualnej i ekspresji „mowy ciała”, w zależności od stylu i konwencji wykonywanej muzyki

- zapoznanie się ze sztuką akompaniamentu - opracowywanie fragmentów koncertów instrumentalnych o niewysokim stopniu trudności przy współpracy z solistą i akompaniatorem

- opracowywanie partytur o zróżnicowanym stopniu trudności

• fragmenty symfonii i uwertury  klasyczne i późnoklasyczne, np. wybrane symfonie Mozarta: C-dur  KV 551,  g – moll KV 550, Es – dur  KV 543, uwertura do opery „Czarodziejski flet”;  IV, VI, VIII Symfonia Beethovena, uwertury „Coriolan”, „Egmont”, „Leonora”III - Beethovena;

• fragmenty dzieł wczesnoromantycznych, np. I, V Symfonia -  Schuberta, uwertura „Hebrydy” F. Mendelssohna-Bartholdy’ego, wybrane uwertury K.M. von Webera i G. Rossiniego;

• fragmenty partytur z przełomu XIX i XX w., np. fragmenty Symfonii Prokofiewa, Pawana na śmierć infantki Ravela;

• fragmenty akompaniamentów np. koncerty A. Vivaldiego, J. Haydna, W. A. Mozarta.

- utrwalenie i pogłębienie nowo nabytych umiejętności w zakresie techniki dyrygenckiej

- rozwinięcie zasobu środków warsztatowych, także w zakresie ekspresji przekazu

- pogłębianie zdolności do samodzielnego opracowywania i wykonywania utworów orkiestrowych

- poznanie zasad współdziałania z solistą

- poszerzenie praktycznej znajomości literatury orkiestrowej

Cele nauczania realizuje się przez wykłady, omówienia, wskazówki i prezentację elementów techniki manualnej przez pedagoga, dla których bazą są utwory dyrygowane przez studenta przy współpracy z jednym pianistą-akompaniatorem. Pomiędzy zajęciami student zobowiązany jest do samodzielnej pracy nad opracowywanym dziełem, prowadzonej wg wskazań.

Niektóre cele osiągane są przez bierny udział i obserwowanie przebiegu prób orkiestrowych w ramach praktyk dyrygenckich, obserwowanie przebiegu prób innych zespołów orkiestrowych działających na terenie Uczelni, a także - w miarę możności - w Filharmonii, Operze i Teatrze Muzycznym. Analiza i omawianie prób, pozwala na wprowadzanie w zagadnienia pracy z zespołem orkiestrowym zarówno od strony warsztatu dyrygenckiego, jak i pod kątem metodologii i psychologii pracy z orkiestrą.

Warunkiem zaliczenia kursu jest opanowanie założonych zagadnień programowych w stopniu zadowalającym. Sprawdzenie nabytych umiejętności i wiedzy dokonuje się podczas zajęć, a ocena semestralna formułowana jest przede wszystkim w oparciu o ocenę systematyczności pracy studenta i stopnia opanowania materiału.