Technika mowy

Semestr I:

Celem zajęć jest wprowadzenie studentów w problematykę poprawności mówienia,    przekazanie im podstaw wiedzy z zakresu fonetyki i ortoepii; wskazanie cech wymowy, które wymagają korekty pod względem logopedycznym i/lub estetycznym oraz sposobów ćwiczeń, zaprezentowanie ćwiczeń usprawniających narządy mowy i mówienie; wdrożenie do samodzielnej, systematycznej pracy nad doskonaleniem wymowy.

Semestr II:

Celem zajęć jest wykorzystanie w praktyce wiadomości teoretycznych z zakresu fonetyki (m.in. umiejętności odczytywania wyrazów zapisanych fonetycznie w podręcznikach dykcji); zaprezentowanie rodzajów i sposobów ćwiczeń dykcyjnych dotyczących jakości brzmienia pojedynczych głosek oraz ich połączeń, a także akcentu (ze szczególnym uwzględnieniem proparoksytonezy); kontrola postępów studentów w doskonaleniu wymowy pod względem logopedycznym, ortofonicznym i estetycznym.

Semestr III:

Celem zajęć jest doskonalenie wymowy studentów pod względem ortofonicznym ze szczególnym uwzględnieniem zasad wymowy scenicznej; umiejętność zastosowania poznanych wcześniej zasad w kontrolowanej wymowie podczas zajęć; wdrożenie studentów do autokontroli własnej wypowiedzi na poziomie segmentalnym i suprasegmentalnym i poprawne ortofonicznie przygotowanie przez nich (przy pomocy pedagoga) wskazanego tekstu.

Semestr IV:

Celem zajęć jest opanowanie przez studentów umiejętności samodzielnego wskazywania różnic artykulacyjnych między wypowiedzią sceniczną a potoczną (m.in. w zakresie dopuszczalnych upodobnień i uproszczeń artykulacyjnych); swobodnego wypowiadania przez nich trudnych ciągów głoskowych w  ćwiczeniach artykulacyjnych i w tekstach; operowania zestrojami akcentowymi oraz zróżnicowaną intonacją i tempem mówienia; różnicowanie parametrów głosu (barwy, natężenia, wysokość i iloczasu) w zależności od charakteru tekstu; prezentowanie skorygowanej wymowy głosek w wypowiedzi kontrolowanej; samodzielne opracowanie tekstu pod względem ortofonicznym i wygłoszenie tekstu z utrudnieniami ortofonicznymi.

Warunkiem podstawowym jest brak rażących wad wymowy, uniemożliwiających   zrozumienie mowy.

Ponieważ prawidłowa wymowa jest tylko jednym ze środków wyrazu scenicznego, ważne jest również kształtowanie umiejętności połączenia jej z interpretacją aktorską, zasadami prawidłowej emisji głosu, ewentualnie z elementami ruchu scenicznego.

Semestr I:

Prawidła poprawnej wymowy polskiej, oprac. Z. Klemensiewicz, wyd. VII (i nast.),  Biblioteczka Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego Nr 10, Kraków, 1988.

Michałowska D., O podstawach polskiej wymowy scenicznej, PWST, Kraków, 2006.

Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji, Centrum Edukacji Teatralnej, Gdańsk, 1994 (i wyd. następne).

Wierzchowska B., Wymowa polska, Warszawa 1971.

Semestr II:

Michałowska D., O podstawach polskiej wymowy scenicznej, PWST, Kraków, 2006.

Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji, Centrum Edukacji Teatralnej, Gdańsk, 1994 (i wyd. następne).

Toczyska B., Sarabanda w chaszczach, Wydawnictwo „Podkowa”, Gdańsk, 1997.

Semestr III:

Michałowska D., O podstawach polskiej wymowy scenicznej, PWST, Kraków, 2006.

Toczyska B., Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2007.

Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji, Centrum Edukacji Teatralnej, Gdańsk, 1994 (i wyd. następne).

Toczyska B., Sarabanda w chaszczach, Wydawnictwo „Podkowa”, Gdańsk, 1997.

Semestr IV:

Toczyska B., Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2007.

Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji, Centrum Edukacji Teatralnej, Gdańsk, 1994 (i wyd. następne).

Toczyska B., Ruch w głosie (Ćwiczenia nie tylko dla dziennikarzy), Wydawnictwo „Podkowa”, Gdańsk, 2008.

Toczyska B., Sarabanda w chaszczach, Wydawnictwo „Podkowa”, Gdańsk, 1997.

Semestr I:

Dunaj B., Zasady poprawnej wymowy polskiej, „Język Polski” 2006, nr LXXXVI, s.161– 172.

Mikuta M., Kultura żywego słowa, PZWS, Warszawa 1961.

Wierzchowska B., Fonetyka i fonologia języka polskiego, Ossolineum, Wrocław, 1980

Semestr II:

Mikuta M., Kultura żywego słowa, PZWS, Warszawa 1961.

Walczak- Deleżyńska M., „Aby język giętki...” (wybór ćwiczeń artykulacyjnych od J. Tennera do B. Toczyskiej), Wrocław 2001.

Wierzchowska B., Fonetyka i fonologia języka polskiego, Ossolineum, Wrocław, 1980.

Semestr III:

Mikuta M., Kultura żywego słowa, PZWS, Warszawa 1961.

Walczak- Deleżyńska M., „Aby język giętki...” (wybór ćwiczeń artykulacyjnych od J. Tennera do B. Toczyskiej), Wrocław 2001.

Walczak- Deleżyńska M., Deleżyński J., Czy dykcja to fikcja? Praca nad wyrazistością słowa., Bałucki Ośrodek Kultury, Łódź 2004.

Wieczorkiewicz B., Sztuka mówienia, Art. Program, Warszawa 1998.

Semestr IV:

Mikuta M., Kultura żywego słowa, PZWS, Warszawa 1961.

Walczak- Deleżyńska M., „Aby język giętki...” (wybór ćwiczeń artykulacyjnych od J. Tennera do B. Toczyskiej), Wrocław 2001.

Walczak- Deleżyńska M., Deleżyński J., Czy dykcja to fikcja? Praca nad wyrazistością słowa., Bałucki Ośrodek Kultury, Łódź 2004.

Wieczorkiewicz B., Sztuka mówienia, Art. Program, Warszawa 1998.

- treści programowe

I. Elementarne wiadomości z zakresu budowy i funkcjonowania narządów mowy i słuchu: aparat oddechowy, aparat fonacyjny (krtań), aparat artykulacyjny; narząd słuchu. Fizjologia procesu słyszenia.

II. Ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny: ćwiczenia żuchwy, ćwiczenia warg, ćwiczenia języka. Sprawność aparatu artykulacyjnego a wyrazista wymowa. 

III. Wybrane zagadnienia z zakresu ortofonii

• Terminy: ortofonia, ortoepia, dykcja.
• Norma językowa i jej wewnętrzne zróżnicowanie.
• „Prawidła poprawnej wymowy  polskiej” i krytyczne ustosunkowanie się do nich. Polska norma ortofoniczna – historia i teraźniejszość.
• Poziomy normy wymawianiowej:

-wymowa wzorcowa, bardzo staranna (w tym sceniczna),

-wymowa potoczna (szkolna).

• Wymowa a pisownia. Wyrazy i formy budzące wątpliwości wymawianiowe.

III. Elementy fonetyki

• Klasyfikacja artykulacyjna głosek polskich.
• Opis artykulacyjny  samogłosek i wybranych spółgłosek. Różnice między artykulacją samogłosek mówionych i śpiewanych. Znaczenie poprawnej artykulacji samogłosek dla wyrazistej wymowy.
• Zapis tekstu alfabetem ortofonicznym (fonetycznym). 

IV. Elementy logopedii korekcyjnej

Indywidualna korekta nieprawidłowości  wymawianiowych studentów w zakresie artykulacji (poziom segmentalny).

 Student powinien:

- znać diagnozę stanu swojej wymowy oraz ćwiczenia, które powinien wykonywać, by ją usprawnić;

- opanować ćwiczenia usprawniające narządy mowy;

- znać zakres pojęciowy takich terminów jak: norma językowa, ortofonia, ortoepia, dykcja;

- znać historię tworzenia i kodyfikacji normy ortofonicznej i umieć wskazać różnice między wymową sceniczną a niesceniczną;

- umieć klasyfikować głoski języka polskiego;

- opanować zasady zapisu fonetycznego i umieć zapisać przy jego pomocy tekst.

przekaz audiowizualny, elementy wykładu, metoda demonstracji ćwiczeń, dyskusja,  ćwiczenia praktyczne.

Zaliczenie zajęć po pierwszym semestrze odbywa się na podstawie kolokwiów, sprawdzających stopień i zakres opanowania przedmiotowej wiedzy teoretycznej. Warunkiem koniecznym jest także obecność na zajęciach. 

I. Doskonalenie ćwiczeń usprawniających aparat artykulacyjny. Zastosowanie tych ćwiczeń w korygowaniu i doskonaleniu wymowy.

II. Wybrane zagadnienia z zakresu ortofonii

Zasady poprawnego akcentowania wyrazów w języku polskim: akcent paroksytoniczny, proparoksytoniczny, oksytoniczny.

III. Elementy logopedii korekcyjnej

Kontynuacja indywidualnej korekty nieprawidłowości  wymawianiowych studentów w zakresie artykulacji.

IV. Technika poprawnego i wyrazistego mówienia

A. Ćwiczenia usprawniające artykulację:

• Wyrazista wymowa samogłosek ustnych i nosowych; rozziewy samogłoskowe na pograniczu wyrazów, wymowa dwóch samogłosek w śródgłosie;
• Ćwiczenia poprawnej wymowy spółgłosek trudnych artykulacyjnie (zwłaszcza tzw. spółgłosek szeregu syczącego, szumiącego oraz spółgłoski r). 
• Wyrazista wymowa spółgłosek, grup spółgłoskowych o różnym  stopniu trudności (w nagłosie, śródgłosie, wygłosie i na pograniczu wyrazów); wymowa geminat.
• Zakres dopuszczalnych w wymowie scenicznej upodobnień i uproszczeń artykulacyjnych.

Student powinien:

- doskonalić technikę wykonywania ćwiczeń motorycznych poprawiających wyrazistość mówienia;

- umieć ocenić stopień poprawności własnej i cudzej artykulacji;

- poznać ćwiczenia artykulacyjne w zakresie wymowy samogłosek ustnych i nosowych, spółgłosek zwarto-wybuchowych, szczelinowych, zwarto-szczelinowych i półotwartych;

- znać zasady poprawnego akcentowania wyrazów (paroksytoneza, proparoksytoneza, oksytoneza);

- przedstawić poprawnie pod względem dykcyjnym (po wcześniejszym opracowaniu ortofonicznym z pedagogiem) wskazany krótki tekst.

elementy wykładu, metoda demonstracji ćwiczeń, dyskusja,  ćwiczenia praktyczne

Na zaliczenie zajęć po drugim semestrze składa się ocena postępów w zakresie poprawy własnej wymowy studentów oraz prezentacja tekstu, opracowanego wcześniej z pedagogiem pod względem ortofonicznym. Warunkiem koniecznym jest także obecność na zajęciach. 

- treści programowe

I. Swobodne wykonywanie ćwiczeń usprawniających aparat artykulacyjny. Zastosowanie tych ćwiczeń w korygowaniu i doskonaleniu wymowy (cd.).

II. Elementy logopedii korekcyjnej

Kontynuacja indywidualnej korekty nieprawidłowości  wymawianiowych studentów w zakresie artykulacji.

III. Technika poprawnego i wyrazistego mówienia

A. Ćwiczenia doskonalące artykulację.

B. Doskonalenie warstwy prozodycznej mowy.

Ćwiczenia akcentu: wyrazowego ze szczególnym uwzględnieniem  proparoksytonezy.

C. Teksty o różnym stopniu trudności pod względem artykulacyjnym

Student powinien:

- swobodnie wykonywać wszystkie ćwiczenia usprawniające narządy mowy: żuchwę, wargi i język;

- doskonalić własną wymowę pod względem estetyki brzmienia korygowanych logopedycznie głosek;

- dokonywać autokontroli własnej wypowiedzi pod kątem jej zgodności z normą ortofoniczną;

- poprawnie i wyraziście wymawiać w tekście i wypowiedzi kontrolowanej samogłoski ustne i nosowe;

- umieć wskazać trudności artykulacyjne w zakresie połączeń spółgłosek;

- stosować proparoksytonezę i oksytonezę w odpowiednich wyrazach;

- przygotować i przedstawić (po konsultacji ortofonicznej z pedagogiem) wskazany tekst wierszowany lub prozatorski.

metoda demonstracji ćwiczeń,  ćwiczenia praktyczne

Na zaliczenie zajęć po trzecim semestrze składa się ocena postępów w zakresie poprawy własnej wymowy studentów zarówno pod względem logopedycznym, jak i ortofonicznym oraz estetycznym oraz prezentacja tekstu, opracowanego wcześniej z pedagogiem pod względem ortofonicznym. Warunkiem koniecznym jest także obecność na zajęciach.

Treści programowe:

I. Swobodne wykonywanie ćwiczeń usprawniających aparat artykulacyjny. Zastosowanie tych ćwiczeń w korygowaniu i doskonaleniu wymowy (cd.).

II. Elementy logopedii korekcyjnej

Kontynuacja indywidualnej korekty nieprawidłowości  wymawianiowych studentów w zakresie artykulacji – etap wymawiania skorygowanych głosek w wypowiedzi kontrolowanej.

III. Technika poprawnego i wyrazistego mówienia

A. Ćwiczenia doskonalące artykulację.

B. Doskonalenie warstwy prozodycznej mowy.   

•   Ćwiczenia akcentu:

-zdaniowego, logicznego

-zestrojów akcentowych.

• Schematy intonacyjne zdań (kadencja, antykadencja).
• Wykorzystanie parametrów głosu w różnych sytuacjach komunikacyjnych i w odniesieniu do tekstów o różnym charakterze.
• Znaczenie pauzy.
• Tempo i emocje a wyrazistość mówienia.

 C. Przygotowanie tekstu do prezentacji

• Cechy skutecznego odbioru tekstu: słyszenie, rozumienie, słuchanie.

• Elementy treningu słuchowego (doskonalenie umiejętności słuchowej oceny własnej i cudzej wypowiedzi pod względem ortofonicznym).

• Opracowanie ortofoniczne tekstu przeznaczonego do wygłoszenia.

D. Teksty o różnym charakterze i stopniu trudności pod względem dykcyjnym.

Student powinien:

- samodzielnie wskazać różnice artykulacyjne między wypowiedzią sceniczną a potoczną (m.in. w zakresie dopuszczalnych upodobnień i uproszczeń artykulacyjnych);

- swobodnie prezentować prawidłową artykulację korygowanych logopedycznie głosek w wypowiedzi kontrolowanej;

- swobodnie wypowiadać trudne ciągi głoskowe w  ćwiczeniach artykulacyjnych i w tekstach;

- umieć operować zestrojami akcentowymi oraz zróżnicowaną intonacją i tempem mówienia;

- różnicować parametry głosu (barwę, natężenie, wysokość i iloczas) stosownie do charakteru tekstu;

- umieć samodzielnie opracować tekst pod względem ortofonicznym;

- umieć wygłosić tekst z utrudnieniami ortofonicznymi.

metoda demonstracji ćwiczeń,  ćwiczenia praktyczne

Na zaliczenie zajęć po czwartym semestrze składa się całościowa ocena postępów w zakresie skuteczności korekty własnej wymowy studentów zarówno pod względem logopedycznym, jak i ortofonicznym oraz estetycznym, umiejętność swobodnego wykorzystywania w wymowie zasad wymowy bardzo starannej w aspekcie segmentalnym i suprasegmentalnym oraz prezentacja tekstu z utrudnieniami ortofonicznymi. Warunkiem koniecznym jest także obecność na zajęciach.