Dykcja z fonetyką

Student powinien:

- mieć pełną świadomość jakości własnej artykulacji, zarówno wówczas, gdy jest ona wolna od wad wymowy, jak i (przede wszystkim) wtedy, kiedy  wady lub błędy zostały stwierdzone;

- powinien również znać sposoby korygowania swojej wadliwej lub błędnej wymowy;

- znać ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny;

- opanować elementy zapisu fonetycznego wyrazów;

- poznać bieżące zalecenia polskiej normy ortofonicznej na poziomie wysokim (tzw. normy wzorcowej lub scenicznej);

- znać sposoby doskonalenia techniki poprawnego i wyrazistego mówienia

Celem zajęć jest wprowadzenie studentów w problematykę poprawności mówienia,     przekazanie im podstaw wiedzy z zakresu fonetyki i ortoepii; wskazanie cech wymowy, które wymagają korekty pod względem logopedycznym i/lub estetycznym oraz sposobów ćwiczeń, zaprezentowanie ćwiczeń usprawniających narządy mowy i mówienie; wdrożenie do samodzielnej, systematycznej pracy nad doskonaleniem wymowy.

Warunkiem podstawowym jest brak rażących wad wymowy, uniemożliwiających   zrozumienie mowy.

Ponieważ prawidłowa wymowa jest tylko jednym ze środków wyrazu scenicznego, ważne jest również kształtowanie umiejętności połączenia jej z interpretacją aktorską, zasadami prawidłowej emisji głosu, ewentualnie z elementami ruchu scenicznego.

1. Dunaj B., Zasady poprawnej wymowy polskiej, „Język Polski” 2006, nr LXXXVI, s.161– 172.
2. Michałowska D., O podstawach polskiej wymowy scenicznej, PWST, Kraków, 2006.
3. Prawidła poprawnej wymowy polskiej, oprac. Z. Klemensiewicz, wyd. VII (i nast.), Biblioteczka Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego Nr 10, Kraków, 1988.
4. Toczyska B., Głośno i wyraźnie. 9 lekcji dobrego mówienia, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2007.
5. Toczyska B., Elementarne ćwiczenia dykcji, Centrum Edukacji Teatralnej, Gdańsk, 1994 (i wyd. następne).

1. Toczyska B., Sarabanda w chaszczach, Wydawnictwo „Podkowa”, Gdańsk, 1997.
2. Walczak- Deleżyńska M., „Aby język giętki...” (wybór ćwiczeń artykulacyjnych od J. Tennera do B. Toczyskiej), Wrocław 2001.
3. Walczak- Deleżyńska M., Deleżyński J., Czy dykcja to fikcja? Praca nad wyrazistością słowa., Bałucki Ośrodek Kultury, Łódź 2004.

I. Elementarne wiadomości z zakresu budowy i funkcjonowania narządów mowy i słuchu: aparat oddechowy, aparat fonacyjny (krtań), aparat artykulacyjny; narząd słuchu. Fizjologia procesu słyszenia.

II. Ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny: ćwiczenia żuchwy, ćwiczenia warg, ćwiczenia języka. Sprawność aparatu artykulacyjnego a wyrazista wymowa. 

III. Wybrane zagadnienia z zakresu ortofonii

§         Poziomy normy wymawianiowej:

     -wymowa wzorcowa, bardzo staranna (w tym sceniczna),

     -wymowa potoczna (szkolna).

III. Elementy fonetyki  

• • Znaczenie poprawnej artykulacji samogłosek dla wyrazistej wymowy.
    Zapis wyrazów alfabetem ortofonicznym (fonetycznym). 

IV. Elementy logopedii korekcyjnej

Indywidualna korekta nieprawidłowości  wymawianiowych studentów w zakresie artykulacji (poziom segmentalny).

V. Technika poprawnego i wyrazistego mówienia

A. Ćwiczenia usprawniające artykulację:

• • • • Wyrazista wymowa samogłosek ustnych i nosowych; rozziewy samogłoskowe na pograniczu wyrazów, wymowa dwóch samogłosek w śródgłosie;
      • Ćwiczenia poprawnej wymowy spółgłosek trudnych artykulacyjnie (zwłaszcza tzw. spółgłosek szeregu syczącego, szumiącego oraz spółgłoski r). 

Student powinien:

- znać diagnozę stanu swojej wymowy oraz ćwiczenia, które powinien wykonywać, by ją usprawnić;

- opanować ćwiczenia usprawniające narządy mowy;

                  - znać zalecenia normy ortofonicznej w zakresie wymowy scenicznej i niescenicznej;

                  - opanować podstawy zapisu fonetycznego wyrazów;

- poznać ćwiczenia artykulacyjne w zakresie wymowy samogłosek ustnych i     nosowych;

- poznać rolę wyrazistej wymowy samogłosek dla wyrazistej wymowy.

przekaz audiowizualny, elementy wykładu, metoda demonstracji ćwiczeń, dyskusja,  ćwiczenia praktyczne.

Zaliczenie zajęć po pierwszym semestrze odbywa się na podstawie kolokwiów, sprawdzających stopień i zakres opanowania przedmiotowej wiedzy teoretycznej, a także prezentacji prostego tekstu, opracowanego wcześniej z pedagogiem pod względem ortofonicznym. Warunkiem koniecznym jest także obecność na zajęciach. 

- założenia i cele kursu:

Celem zajęć jest wykorzystanie w praktyce umiejętności odczytywania wyrazów zapisanych fonetycznie w podręcznikach dykcji; zaprezentowanie rodzajów i sposobów ćwiczeń dykcyjnych dotyczących jakości brzmienia pojedynczych głosek oraz ich połączeń, a także akcentu (ze szczególnym uwzględnieniem proparoksytonezy); wykorzystanie ćwiczeń motorycznych w doskonaleniu wymowy pod względem logopedycznym, ortofonicznym i estetycznym; wdrożenie studentów do kontroli własnej i cudzej artykulacji pod względem ortofonicznym; poprawne zaprezentowanie pod względem dykcyjnym (po wcześniejszym opracowaniu ortofonicznym z pedagogiem) wskazanego tekstu.

treści programowe

I. Doskonalenie ćwiczeń usprawniających aparat artykulacyjny. Zastosowanie tych ćwiczeń w korygowaniu i doskonaleniu wymowy.

II. Wybrane zagadnienia z zakresu ortofonii

Zasady poprawnego akcentowania wyrazów w języku polskim: akcent paroksytoniczny, proparoksytoniczny, oksytoniczny. Zakres dopuszczalnych w wymowie scenicznej upodobnień i uproszczeń.

III. Elementy logopedii korekcyjnej

Kontynuacja indywidualnej korekty nieprawidłowości  wymawianiowych studentów w zakresie artykulacji.

IV. Technika poprawnego i wyrazistego mówienia

A. Ćwiczenia usprawniające artykulację:

•  
  •  
    •  
      • Wyrazista wymowa spółgłosek, grup spółgłoskowych o różnym  stopniu trudności (w nagłosie, śródgłosie, wygłosie i na pograniczu wyrazów); wymowa geminat.

B. Doskonalenie warstwy prozodycznej mowy.

Ćwiczenia akcentu: wyrazowego ze szczególnym uwzględnieniem  proparoksytonezy i oksytonezy. Zestroje akcentowe.

                              C. Przygotowanie tekstu do prezentacji

• Elementy treningu słuchowego (doskonalenie umiejętności słuchowej oceny własnej i cudzej wypowiedzi pod względem ortofonicznym).

•  
  •  
    •  
      • Opracowanie ortofoniczne tekstu przeznaczonego do wygłoszenia.

metoda demonstracji ćwiczeń, ćwiczenia praktyczne.

Na zaliczenie zajęć po drugim semestrze składa się ocena postępów w zakresie poprawy własnej wymowy studentów, zaprezentowanie ćwiczeń usprawniających narządy mowy oraz poprawna prezentacja tekstu, opracowanego wcześniej z pedagogiem pod względem ortofonicznym. Warunkiem koniecznym jest także obecność na zajęciach.